İkinci Tarım Şûrası’ndan 15 yıl sonra Üçüncü Tarım Orman Şûrası geçtiğimiz yıl yani 2019 yılında gerçekleştirildi ve Şûrada alınan kararlar 21 Kasım 2019 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde gerçekleştirilen törenle açıklandı. Tabii ikinci Tarım Şûrası ile üçüncü Şûra arasındaki en önemli fark üçüncü Şûrada Ormancılık sektörünün ve diğer güncel konuların da yer alması olmuştur.
Tarım ve Orman sektörünün gelecek 25 yıla yönelik yol haritasının çıkarılmasını hedefleyen ‘Üçüncü Tarım Orman Şûrası Yönetmeliği” 17 Mayıs 2019 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bunu takiben Şûra’nın ilk tanıtım toplantısının 17 Temmuz'da yapıldığı dikkate alındığında yaklaşık beş aylık çalışma süreci yaşandığı görülmektedir. Bu süreçte paydaş katılımları ve katkıları kayda değer düzeydeydi. 21 çalışma grubunda yaklaşık 2 bin katılımcı olması yanında, Şûra kapsamında herkesin düşüncelerini açıkça ifade ettiği ve 23 binin üzerinde görüşün bildirildiği “Fikrini Bildir Platformu”nun oluşturulması ve görüşlerin çalışma gruplarına dağıtılması önemli olmuştur.
İkinci Şûra’da olduğu gibi Üçüncü Tarım Orman Şûrası’nda da bilim alanımızla ilgili olarak “Tarımsal Öğretim, Çiftçi Eğitimi, Yayım ve Ar-Ge-İnovasyon” komisyonunda yer almak ve grup yönetimini gerçekleştirmek, özellikle “dün-bugün-gelecek” konusunda süreci yapılandırmada kolaylık sağlamıştır. Özellikle kendi bulunduğumuz komisyonla ilgili olarak belirtmek gerekirse; komisyonda yer alan farklı alanlarda görev yapan kamu-özel-üretici örgütü ve diğer sivil toplum kuruluşlarından yaklaşık 100 uzmanla sürecin yürütülmesi ve ayrıca dışarıdan gelen görüşlerin de tartışılması çerçeveyi genişletmiştir. Bu durum diğer Şûra’nın geleceğe yönelik hedef ve stratejilerini belirlemede doğru bir sürecin yaşanmasına uygun ortam hazırlanmıştır.
Tarım Orman Şûrası tarımla doğrudan veya dolaylı ilgili her kesimi buluşturan bir “Ortak Akıl Platformu” olmayı hedefleyerek, gelecek 25 yıldaki gelişmeleri dikkate alması ve önümüzdeki 5 yıla yönelik hedef-stratejilerin oluşturulmuş olması, bir bakıma Türk tarımı için bir yol haritasının ortaya konulmasını sağlamıştır. Yine özellikle “tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanmasına yönelik olarak gıda güvenliğinin milli güvenlik meselesi” olduğuna yapılan güçlü vurgu büyük önem taşımaktadır. Tabii burada Şûra’da alınan kararların uygulayıcılar tarafından kararlılıkla yerine getirilmesinin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha vurgulamak gerekiyor.
Şûra Kapsamı ve Kararları
Üçüncü Tarım Orman Şûrası; 21 önemli çalışma grubundan oluşmuştur. Çalışma gruplarının başlıklarına bakmak çalışmanın boyut ve içeriği hakkında önemli veri sağlamaktadır. Buna göre çalışma grupları şu şekildedir:
“Tarımsal Yapı ve Dönüşüm; Bitkisel Üretim ve Bitki Sağlığı; Hayvansal Üretim ve Hayvan Sağlığı; Balıkçılık ve Su Ürünleri; Tarımsal Girdiler ve Finansman; Gıda Güvencesi; Tarımsal Meteoroloji, Çevre ve Doğal Kaynakların Yönetimi; Tarımsal Sulama ve Su Yönetimi; Mera Yönetimi; Tarımsal Öğretim, Çiftçi Eğitimi, Yayım ve Ar-Ge; Tarımda Üretici Örgütlenmesi; Tarımsal Pazarlama ve Yeni Pazarlama Trendleri; Kırsal Kalkınma ve Tarımda İstihdam; Tarımsal Destekleme Politikaları; Tarım ve Orman Hukuku; Tarımsal Üretim Planlaması; Tarımda Teknolojik Dönüşümler; Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Yaklaşımlar; Sürdürülebilir Orman Yönetimi; Orman Yangınlarıyla Mücadelede Yenilikçi Yaklaşımlar ve Orman Kaynaklarından Faydalanmak.”
Görüldüğü gibi Şûra tarım ve orman sektörünün hemen her alanını kapsayan konulara odaklanmış, hedeflerle stratejiler bu çerçevede belirlenmiştir. Çalışma gruplarının çalışma raporlarında mevcut durum saptanmış, GZFT Analizi yapılmış ve hedeflerle-stratejiler yer almıştır. Bin sayfanın üzerinde bir metnin oluşması yanında tahminen tüm gruplar dikkate alındığında beş yüzün üzerinde strateji geliştirilmiştir. Tarım Orman Şûrası sonuç bildirgesinde ise 60 temel strateji yer almış ve 21 Kasım 2019 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde düzenlenen törende Sayın Cumhurbaşkanımızın bazı önemli maddeler üzerine yaptığı vurgularla kamuoyu ile paylaşılmıştır. Burada her bir madde üzerinde durarak sentez yapmak mümkündür. Ancak bu şekilde konu ele alındığında bir kitap boyutunda bir metnin ortaya çıkması söz konusu olacaktır. O nedenle aşağıda Tarım Orman Şûrası sonuç bildirgesinde yer alan 60 temel strateji verilmiştir.
1) Tarım ve orman politikalarının; stratejik üretim ve sürdürülebilirlik ilkeleri temel alınarak oluşturulması, bütüncül ve entegre bir yöntemle hayata geçirilmesi,
2) Tarım sektörünün yapısını iyileştiren, doğal kaynakları ve çevreyi koruyan, en az üç yıllık dönemi kapsayacak, aktif çiftçi odaklı, üretim, kalite, ulaşılabilir fiyatlar ve sürdürülebilirliği esas alan yönlendirici bir destekleme sisteminin oluşturulması,
3) Tarımsal işletmelerde küçük, orta ve büyük ölçekli işletme tanımlarının yapılarak faaliyetlerin planlanması,
4) Sürdürülebilirlik, verimlilik ve rekabet ilkelerine dayalı, birim sudan maksimum faydayı sağlayacak, tarımsal üretim planlamasının bir devlet politikası haline getirilerek güvence altına alınması,
5) Arazi toplulaştırma ve sınıflandırma projelerinin hızlandırılarak on yıl içerisinde tamamlanması, toprak bilgi sistemine dayalı tarımsal arazi kullanım planlarının hazırlanması,
6) Atıl tarım arazilerinin üretime kazandırılması için arazi bankacılığı ve birlikte üretim gibi alternatif modellerin oluşturularak yaygınlaştırılması, miras mevzuatı geliştirilerek tarım arazilerindeki intikal sorununun çözülmesi,
7) Uzun vadede ortaya çıkabilecek olan risklerin bertaraf edilmesi, ürün çeşitliliği, dış ticarette sürekliliği sağlama, ürün maliyetlerinin düşürülmesi ve en önemlisi Jeopolitik siyaset açısından yabancı ülkelerde stratejik anlamda üretimin teşvik edilmesi için arazi kiralamalarının devam edilmesi, uluslararası tarım ve orman faaliyetlerinin kurumsal altyapıya kavuşturulması,
8) Tüm ilgili kurum ve kuruluşlarla etkin işbirliği yapılarak tohumdan sofraya dijital değer zincirinin kurulması, tarım sayımının yapılması ve güncellenebilir veri tabanının oluşturulması,
9) Serbest piyasa düzeni içerisinde tarımsal ürünlerde fiyat spekülasyonlarının önüne geçilmesi için stok takip sisteminin oluşturulması, gıda depolarında izlenebilirliğinin sağlanması,
10) Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuğu kapsamındaki ürünlerin artırılması, sistemin geliştirilmesi, lisanslı depo işletmelerince tarım ürünlerine dayanılarak oluşturulan elektronik ürün senetleri ticaretinin yaygınlaştırılması,
11) Aile işletmeciliğinin sürdürülebilirliğini sağlamak için kadın ve gençlerde girişimciliğin desteklenmesi,
12) Bitki ve hayvan hastalıkları ile etkin mücadelede yerli ilaç ve aşı üretiminin teşvik edilmesi,
13) Buzağı ölümleri ve döl verimi istatistiklerinde uluslararası ortalamalara ulaşılması,
14) Kırmızı et sektöründe küçükbaş hayvan eti tüketiminin özendirilmesi ve pazar payının artırılması,
15) Küçük ve büyükbaş hayvancılıkta halk elinde ıslah ve benzeri projelerle yerli ırklarımızın muhafaza ve ıslahına yönelik çalışmaların artırılması,
16) Mera hizmetlerinin yürütülebilmesi, mera niteliği taşıyan alanların tespit ve tahdit çalışmalarının ivedilikle tamamlanması, üreticiler ve üretici örgütlerine tahsis edilmesi, mera ıslahında kullanılacak bitki tohumları geliştirme çalışmalarının teşvik edilmesi,
17) Büyükşehir belediyelerinde mahallelerin kırsal ve kentsel olarak yeniden yapılandırılması, kırsal mahallelerde köy tüzel kişiliği yapısının korunması, kırsal yaşamın Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde bütüncül ve entegre bir bakış açısıyla koordine edilmesi,
18) Su ürünlerinde balık işleme sektörünün geliştirilmesi, pazarlama ve marka tescilinin desteklenmesi, ihracatın ve yerli tüketimin artırılması,
19) Yetiştiricilikte ve avcılıkta alternatif su ürünleri türleri ile üretim ve verimliliğin sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde artırılması,
20) Tarımsal verimliliğin artırılması ve kaynakların daha etkin kullanılması için bilişim teknolojisini tarım sektörüne entegre ederek Akıllı Tarım Uygulamalarının yaygınlaştırılması, Akıllı Tarım konusunda yetişmiş çiftçi/mühendis/ara eleman sayısının özel programlar uygulanarak artırılması,
21) Sertifikalı tohum kullanımının yaygınlaştırılması çalışmalarına devam edilmesi,
22) Ülkemizin yerel hazinesi olan ata (yerel) tohum çeşitlerinin korunması, geliştirilmesi ve ticarete kazandırılması,
23) Gıda ve yem güvenliği, halk sağlığı, bitki sağlığı, hayvan sağlığı ve refahını sağlamak amacıyla tohumdan sofraya tüm zincirde etkin bir izlenebilirlik sağlanması ve denetim sisteminin etkinliğinin arttırılması,
24) Tarım ve ormancılıkta İklim değişikliği ile önemi daha çok artan meteorolojik bilginin üretimin her aşamasında etkin kullanılması, iklim değişikliğinin etkilerini izlemeye ve araştırmaya yönelik faaliyetlerin arttırılması ve olası etkileri engellemeye yönelik eylem planlarının geliştirilmesi,
25) Toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetim ilkeleri çerçevesinde kullanılması, korunması ve izlenmesinin sağlanması,
26) Ülkemiz su kaynaklarının daha etkin ve daha verimli yönetilebilmesi, ihtiyaç duyulan hukuki alt yapının sağlanabilmesi amacıyla Su Kanununun çıkarılması,
27) Yeni sulama yatırımlarının ve rehabilitasyon projelerinin önümüzdeki 25 yılda tamamlanması, tarımda suyun etkin ve verimli kullanılmasının sağlanması,
28) Ar-Ge ve inovasyonda kaynakların daha etkin kullanılması için kamu, özel sektör ve üniversiteleri de kapsayacak yeni bir kurumsal altyapının oluşturulması,
29) Tarım ve ormancılıkta yerli genetik kaynakların ve biyoçeşitliliğin tespit, korunma, ıslah ve yaygınlaştırılması çalışmalarının artırılması,
30) Tarım ve orman ürünlerinde kalite ve standardizasyon çalışmalarının tamamlanması, sertifikasyon çalışmalarının yaygınlaştırılması,
31) Ülkemizde yetiştirilen ve uluslararası piyasalarda yüksek oranda talep gören tarım, gıda ve ormancılık ürünlerinde ihracat gelirlerini arzu edilen seviyelere çıkarmak için marka, kalite, standardizasyon, tanıtım ve özendirme çalışmalarının desteklenmesi, dünya üretiminde lider konumda bulunduğumuz ürünlerin tanıtım faaliyetlerinin profesyonel düzeyde yapılması ve pazar paylarının artırılması,
32) Tarım ve ormancılıkta iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının yaygınlaştırılması,
33) Tarım ve ormanla ilgili tüm mevzuatın bütüncül olarak değerlendirilmesi, yalın ve çelişkisiz bir mevzuat yapısının oluşturulması,
34) Kayıt, nakliye, hayvan pazarları ve mezbaha alt yapımızın yenilenerek, hayvan hareketlerinde etkin kontrolün sağlanması,
35) Tarımsal girdi ve finansman ihtiyacını karşılayan sözleşmeli bitkisel ve hayvansal üretim modellerinin desteklenmesi ve yaygınlaştırılması,
36) Arı ürünleri üretiminde verimliliğin artırılması ve katma değerli arı ürünlerinin çeşitlendirilmesi, bal harici ürünlerin eğitimlerinin yaygınlaştırılması, tüketiminin artırılması
37) Atık yönetiminde sıfır atık hedefine ulaşmak için geri dönüşüm tesislerinin artırılması, atıkların değerlendirilmesine yönelik Ar-Ge projelerinin desteklenmesi,
38) Coğrafi işaretli ürünler, markalaşma ve katma değerli üretim ile pazar çeşitliliğinin artırılması, coğrafi işaretlerin yönetişim ve denetleme süreçlerinin gözden geçirilerek mevzuatın tamamlanması,
39) Kadastrosu kesinleşen ormanların tapuya tescilinin tamamlanarak, orman sınırı dışına çıkarılacak yerlerin tayin ve tespiti (2/B) çalışmalarında yaşanan mülkiyet sorunlarının giderilmesi,
40) Uluslararası standartlara uygun Ulusal orman envanterinin tamamlanması,
41) Ülkemizin uluslararası arenada orman fidanı üretim ve pazarlama merkezi haline getirilmesi,
42) Ahşap kullanımının yaygınlaştırılması, yapısal ahşap standartlarının belirlenmesi ve ahşap yapı mevzuatının düzenlenmesi,
43) Doğal kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin tespit, korunma, geliştirme ve izlenme çalışmalarının sürdürülmesi,
44) Orman köylülerinin gelir seviyelerinin artırılması için odun dışı orman ürünlerinin çeşitlendirilmesi ve tarımsal ormancılığın teşvik edilmesi,
45) Tarımsal üretimde ve ormancılık faaliyetlerinde yenilenebilir enerji sistemleri kullanımının yaygınlaştırılması,
46) Başta çiftçilik olmak üzere Tarım ve Ormancılık sektöründe yürütülen faaliyetler için meslek standartlarının oluşturulması, çiftçilik mesleki eğitim kurumlarının açılması ve eğitim alan gençlerin teşvik edilmesi, tarım ve ormancılıkta mesleki eğitimin geliştirilmesi,
47)Organik ve organomineral gübre üretiminin ve kullanımının teşvik edilerek kimyasal gübre ithalatının ve çevre kirliliğinin azaltılması, biyolojik ve biyoteknik mücadelenin yaygınlaştırılması,
48) Üretici Örgütlerinin girdi temini, üretim ve pazarlama aşamalarında etkinliklerinin arttırılması için yönlendirilmesi,
49) Gıdada bilgi kirliliğinin tanım ve çerçevesinin belirlenmesi, bilgi kirliliği çıkaranlara cezai yaptırım uygulanması için yasal mevzuatın çıkarılması,
50) Beslenme okuryazarlığının artırılması,
51) Gıda kayıp ve israfının önlenmesine yönelik ulusal politikaların geliştirilmesi, ulusal ve uluslararası iş birliklerinin artırılması,
52) Gıdada taklit ve tağşiş cezalarının etkin caydırıcılığı için mevzuatta düzenleme yapılması,
53) Deneyim ve teknik bilgi değişimi amaçlı uluslararası projelerin teşvik edilmesi,
54) Orman içi ve kenarındaki mesken ve işyeri ruhsatlandırılmalarında yangın güvenliği açısından gerekli yasal düzenlemelerin oluşturulması,
55) Orman yangınlarına müdahalede yüksek teknoloji ve yapay zekâ uygulamalarının kullanılması,
56) Kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen tarım ve ormancılık faaliyetlerinde denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı işte çalışma cezası alan hükümlülerin kullanılması,
57) Çölleşme ve erozyonla mücadelenin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi; uluslararası kuruluşlarla etkin işbirliği yapılması,
58) Tarım sektörünün en önemli problemi olan risk ve belirsizliğin azaltılması için gelir garantili ürün sigortasının çıkarılması,
59) Tarım, orman ve suyun yönetiminin aynı çatı altında toplanmasından doğan sinerjinin bölgesel dinamiklerle en etkin şekilde ekonomiye yansıtılması için bölge veya havza bazlı yönetim modeline geçilmesi,
60) Bir sonraki Tarım Orman Şûrası’nın 2024 yılında toplanması önerilmiştir.
Sonuç ve Öneri
Tarım Orman Şûrası tarım ve orman alanıyla ilgili olan doğrudan veya dolaylı her kesimi buluşturması nedeniyle son derece önemli bir etkinlik olmuştur. Şûra kararları, bir zorunluluk olmamakla birlikte makro ve bazı alanlarda ise mikro düzeyde tarım politikalarına mevcut durumdan hareketle geleceğe yönelik stratejik uygulamalar konusunda ışık tutma kapasitesini ifade etmektedir. Özellikle gelecek 25 yılda artan rekabet ve dünya nüfusuyla birlikte dünya ölçeğinde ortaya çıkması beklenen küresel iklim değişiklinin tarımsal üretim üzerine olası etkileri ve gıda üretimini artırmak yönündeki zorunluluklar ekseninde gerçekleştirilmesi alınan kararlarda bunların da dikkate alınması büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede özellikle “tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanmasına yönelik olarak “tarımda sürdürülebilirliğin ve gıda güvenliğinin milli güvenlik meselesi” olduğuna güçlü vurgu yapılması, bundan böyle tarım politikalarının ana ekseninde; rekabet, verimlilik, kaynak kullanım etkinliği, kalite, marka, geleneği korumak yanında çiftçi çocuklarına önem vererek yeni nesil çiftçi grubu oluşturmak, dijital dönüşüm, gıda güvenliği ve güvencesi gibi konuların süreklilik arz edecek şekilde yer alacağını göstermektedir. Ayrıca bundan böyle şûra’nın her 5 yılda bir düzenlenmesiyle, gelecek öngörülerinin güncellenmesi söz konusu olabilecektir ve yeni durumlara uyum sağlamak bakımından oluşturulacak yeni kararlar, doğru stratejilerle yola devam etmek bakımından büyük yarar sağlayacaktır.
Kaynaklar
Özçatalbaş, O., 2004. II. Tarım Şûrası Çalışma Belgesi, IX Komisyon, Tarımsal Öğretim-Eğitim, Yayım ve Araştırma-Geliştirme. Erişim:02.02.2020. https://www.researchgate.net/ publication/251814548 _II_Tarim _Surasi_Calisma_Belgesi_IX_Komisyon_Tarimsal_Ogretim-Egitim_Yayim_ve_Arastirma-Gelistirme veya https://www.academia.edu/23377766/II._Tar%C4%B1m_%C5%9Euras%C4%B1_%C3%87al%C4%B1%C5%9Fma_Belgesi_IX_Komisyon_Tar%C4%B1msal_%C3%96%C4%9Fretim-E%C4%9Fitim _Yay%C4%B1m_ve _Ara%C5%9Ft%C4%B1rma-Geli%C5%9Ftirme
TCTOB, 2019. 3. Tarım Orman Şurası Sonuç Bildirgesi, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. Erişim:12.02.2020. https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/4207/3-Tarim-Orman-Surasi-Sonuc-Bildirgesi