Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma görevi Anayasa'nın 79. maddesi ile YSK'ya verilmiş durumda. Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama yetkisi de yine YSK'da.
YSK, en son 31 Mart 2019'da yapılan yerel seçimler sonrası aldığı kararlar ile Türkiye'de en çok tartışılan ve merak edilen kurumlardan biri haline gelmişti. YSK'nın, İstanbul seçimlerinin yenilenmesi kararı ile haklarında 692 ve 697 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerden (KHK) işlem yapılan seçilmişlere mazbata verilmemesi kararı da tartışma yaratmıştı.
İşte YSK ile ilgili merak edilenler...
1. YSK ne zaman kuruldu?
YSK, 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu ile 16 Şubat 1950'de kuruldu.
Bu tarihte 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu ile illerde ve ilçelerde seçim kurulları da oluşturuldu.
Söz konusu kanun ile seçim güvenliği, yönetimi ve denetimi yeni kurallara bağlandı. Seçim sürecinde yargı denetimi esası getirildi. Seçim işlerinin seçim kurullarınca yürütüleceği ve seçim kurullarının bütün işlerinin yargıç gözetim ve denetimine tabi olacağı hükme bağlandı.
Bu kanun daha sonra 26 Nisan 1961 tarihinde kaldırıldı. Ancak YSK'nın esasları 26 Nisan 1961 tarih ve 298 sayılı "Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun"da korundu.
2. YSK'nın görevi ve vizyonu ne?
Türkiye'de seçimler ve halk oylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı yönetim ve denetimi altında yapılıyor.
Anayasa'nın 79. maddesi ile YSK'ya seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etme görevi verilmiş durumda.
Anayasa'da "Yasama Bölümü" içinde yer alan YSK, yalnız seçimlerin genel yönetim ve denetimini yürüten bir kurul değil. Yargıtay ve Danıştay'ın içlerinden çıkardıkları üyelerden oluşan seçimlerin yargısal denetimini de sağlayan karma egemen üst yargı merci.
YSK misyonunu şu şekilde tanımlıyor:
"Hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkelerini esas alarak, yargı denetimi ve gözetiminde, seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçimlerin yönetim ve denetim işlemlerinin; adil, şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağlayacak düzenlemeleri yapmak ve uygulamak, yurt içinde ve yurt dışında yaşayan seçmenlere ait bilgilerin doğru, güncel ve bir bütün olarak saklanmasını sağlamak, seçim sonuçlarını güvenli ve hızlı bir şekilde kamuoyuna duyurmaktır."
YSK vizyonunu da şöyle açıklıyor:
"Adil, şeffaf, güvenilir, serbest ve eşit şartlarda seçimlerin yapılmasını sağlamak."
3. YSK üyelerini kim seçiyor?
Anayasa'da "Yasama Bölümü" içinde yer alan ve seçimlerin genel yönetim ve denetimini yürüten YSK yedi asil ve dört yedek üyeden oluşuyor.
Bu üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca, kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçiliyor.
Üyeler de, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve başkanvekili seçiyor.
Ayrıca seçime katılan siyasi partilerden, en son yapılan milletvekili genel seçiminde en çok oy almış dört siyasi parti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde grubu bulunan siyasi partiler, o siyasi parti genel başkanları tarafından yetki verilmiş olması şartıyla YSK'da bir asıl ve bir yedek temsilci bulundurabiliyor.
Bu temsilciler, kurulun bütün çalışmalarına ve görüşmelerine katılıyor ancak oy kullanamıyorlar.
YSK'nın internet sitesinde işlevi ile ilgili, "Yüksek Seçim Kurulu hem idari hem de seçim yargısı ile görevli, verdiği kararlara karşı hiçbir merciye başvurulamayan, nevi şahsına münhasır, bağımsız bir Kuruldur" ifadesi kullanılmaktadır.
4. YSK bünyesinde başka hangi kurumlar var?
Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü
YSK'ya bağlı olarak Ankara'da bir "Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü" ile her ilçede "Seçmen Kütükleri Bürosu" kurulmuş durumda.
İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı
YSK'nın sekreterlik, personel, idari, mali ve diğer yardımcı hizmetlerini yürütmek üzere kurulmuş ayrı birim var.
İl Seçim Kurulları
İl seçim kurulları, il merkezinde görev yapan en kıdemli hâkimin başkanlığında merkez ilçe seçim kurulu başkanlarından sonra gelen en kıdemli iki üyeden oluşuyor.
Son milletvekili genel ve ara seçimlerinde kendi listesinden Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne seçilmiş en az bir üyeye sahip olan veya 298 sayılı Kanun'un 14. maddesinin dördüncü bendi gereğince Yüksek Seçim Kurulunca tespit ve ilân edilen siyasi partilerden o il ve ilçede teşkilatı olanlar il ve ilçe seçim kurullarında birer temsilci bulunduruyor.
İl seçim kurulu üyeleri iki yıl süre ile görev yapıyor. İl Seçim Kurulu, seçim çevresi içinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri alıp, söz konusu ile bağlı ilçelerin seçim kurullarından gelen tutanakları birleştirerek il seçim çevresi için tutanak düzenlemekle görevli.
İlçe Seçim Kurulları
İlçe seçim kurulları da bir başkan ve altı üyeden oluşur. Kurullar iki yıl süre ile görev yapıyor Kuruların başkanı ilçedeki en kıdemli hâkimler.
Kurulun iki üyesi kamu görevlileri arasından, dört üyesi ise son milletvekili genel ve ara seçimlerinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne seçilmiş en az bir üyeye sahip olan veya Yüksek Seçim Kurulu'nca seçime katılma yeterliliği tespit ve ilân edilen siyasi partilerden o il ve ilçede teşkilatı olanlar arasından belirleniyor.
İlçe seçim kurulları, ilçe çevresinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri alıp sandık kurullarını kurmakla, sandık kurullarının teşekküllerine, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamakla, ilçe çevresindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleştirerek il seçim kuruluna iletmekle görevli.
5. YSK nasıl karar alıyor?
YSK'nın yapılan itirazlar hakkında nasıl karar vermesi gerektiği 298 sayılı "Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun"unun 113. maddesi ile düzenleniyor.
Buna göre bir kurulun kararını itiraz yolu ile tetkik eden üst kurul itirazı kabul ettiği takdirde, yapılması gereken işlem hakkında da karar veriyor.
Kurullar kararlarını salt çoğunlukla alıyor. Oyların eşitliği halinde sonucu başkanın oyu belirliyor.
YSK, seçimin sonunda verilecek tutanaklara karşı yapılan itirazları incelerken tam sayısı ile toplanıyor ve salt çoğunlukla karar alıyor.
Oyların eşitliği halinde sonucu başkanın oyu belirliyor.
BBC Türkçe