Erzincan-İliç Çöpler Altın Madeni Faciası Üzerine! (5)

İliç’teki ortaya çıkan facia sonrası, bu tür olaylar hep ülkemizde gerçekleşiyor algısı son zamanlarda toplumun genelinde yayılmış durumda.

Bu yanlış algı, medya da konuyu bilmeyen veya bilerek konuyu çarpıtan madencilik karşıtı kişilerin yanlış algı yaratma çabasından ileri geliyor.

Oysa madenlerde meydana gelen şev kayması (heyelan ve toprak kayması) veya maden atık sahası kaymaları sadece ülkemizde olmuyor.

ABD, Kanada, Galler, Avusturya, İspanya, İtalya ve Macaristan gibi gelişmiş ülkeler başta olmak üzere Brezilya, Çin, Rusya, Romanya ve Myanmar gibi birçok ülkede meydana gelmektedir.

Dikkat edilmedikçe kazalar gelmeye devam edecektir.

Hatta Erzincan-İliç’de meydana gelen facianın üzerinden 9 gün geçmiş iken 22 Şubat’ta şev kayması sonucu Venezüella’da bir maden faciası yaşandı. En az 30 kişinin öldüğü ve 100’ün üzerinde kişinin toprak altında kaldığı belirtildi.

26 Şubat 1972’de ABD’nin Batı Virginia eyaletindeki atık havuzları barajın istikrarsızlığı nedeniyle çöktü. Facia sonrasında 125 kişi öldü, 500 ev yıkıldı ve 65 milyon dolardan fazla ekonomik hasara neden olduğu belirtildi.

ABD’nin Utah eyaletindeki bakır madeninde, çok değil yaklaşık 10 yıl önce (2013) atık sahasında meydana gelen şev kaymasından dolayı yaklaşık 90 milyon metre küp’lük malzeme ocak içerisine yayılmıştı.

Madenciliğin en yaygın yapıldığı ülkelerin başında gelen Kanada’da, 1903 yılındaki demir madeninde meydana gelen heyelan, çok geniş bir alanı etkilemişti.

Ayrıca 2006 yılında Kanada’nın British Columbia bölgesinde bir kömür madeninin atık barajının patlamasıyla yine çevre felaketi meydana gelmişti.

4 Ağustos 2014’te Kanada'daki Polley gölüne yakın maden atık havuzunda, buz tabakasının dikkate alınmaması, barajın tabanındaki buzul gölü tabakasının çökmesine yol açmıştı. Yaklaşık 17 milyon metreküp atık suyun Polley Gölüne ve Hazeltine Deresine akarak su kaynaklarında son derece ciddi kirliliğe neden olmuştu.

Birleşik Krallığa bağlı Güney Galler’de 1966 yılında bir kömür ocağının atık barajında meydana gelen kaymada, 116’sı çocuk toplam 144 kişi ölmüş ve başta bir okul olmak üzere birçok ev kullanılamaz hale gelmişti.

Güney Galler’de daha yakın zamanda (1992) bir başka kömür madeninin atık sahasında şev kayması meydana gelmişti. Olayın olduğu yer bir yerleşim yeri olmaması sebebiyle herhangi bir ölüm vakası olmasa da çevreyi tehdit etmişti.

19 Temmuz 1985’de İtalya'nın Stava kentindeki atık barajı donmuş drenaj sistemi nedeniyle patladı. Sonuçta 268 kişi öldü ve yaklaşık 180.000 metreküp sıvı atık açığa çıkarak Stava ve Tesero köylerini atık çamuruna gömdü.

Macaristan’ın güneyinde Ajka’da bir alüminyum fabrikasının atık barajının yıkılmasıyla bir milyon metreküplük bir malzeme çevre felaketine sebep olmuştu. Kırmızı çamur nedeniyle geniş kırsal alanlar ve tarım arazilerinin etkilenmesinin yanı sıra zehirli kimyasal bileşikler Torna ve Marcal çaylarındaki ve Raba Nehri'nin Tuna Nehri ile birleştiği yerde toplu balık ölümlerine de yol açmıştı.

İspanya’nın Sevilla şehrinde, 1989 yılında kurşun-çinko maden tesisinin atık barajının yıkılmasıyla 7 milyon metreküp atık suyu Guadiamar nehrine salarak büyük bir çevre felaketi meydana gelmişti.

Romanya’nın Geamăna bakır madeni 1997 yılında oluşturulan atık havuzu nedeniyle şu anda Geamăna köyü neredeyse tamamen atıklarla kaplı bir alanını kapsamaktadır. Vadi sistematik olarak atıklar ve maden suyuyla sular altında kalırken, eski köyün binaları kelimenin tam anlamıyla atıklar içinde boğuluyor ve tarihi kilisenin kulesi hala kısmen görülebiliyor.

Ayrıca 30 Ocak 2000 yılında Romaya’nın Baia Mare altın madenine ait siyanür atık havuzunda sızıntı meydana geldi. Bu sızıntı, tahminen 50-100 ton siyanürün yanı sıra ağır metallerin Karadeniz’e ulaşmadan önce Somes, Tisza ve son olarak Tuna nehrine salınmasına neden oldu. Sonuç olarak 2 milyondan fazla insanın içme suyuna erişimi sınırlandı.

8 Eylül 2008’de, Çin’in Shanxi eyaletindeki Xinta madeni, yasadışı inşaat ve yerel sızıntı hasarı nedeniyle çöktü ve 277 kişinin ölümüyle sonuçlandı.

2023 yılında ise, Çin’in Moğolistan bölgesinde bir kömür madeninde şev kayması sonrasında 50 kişiden fazla madencinin öldüğü ve yaklaşık 40 milyon metre küp hacme sahip bir heyelan meydana gelmişti.

Filipinler’in Nega City şehrinde 2018 yılında bir taş ocağında meydana gelen heyelan sonrası komşu bir köyde bulunan birçok ev hasar görmüş ve 10’a yakın kişi ölmüştü.

Avusturya’nın Viyana şehrine yakın bir köyde 1998 yılında bir yeraltı maden işletmesinin meydan gelen göçük sebebiyle köyde bazı evler çökmüş ve 11 kişinin ölümüne sebep olmuştu.

28 Mart 1965’te Şili’de meydana gelen 7,25 büyüklüğündeki deprem nedeniyle 16 atık havuzu hemen hemen aynı anda çöktü ve 270 kişi hayatını kaybetti.

22 Şubat 1994’de, Güney Afrika'daki Merriespruit atık barajı, şiddetli yağış nedeniyle barajda oluşan bir boşluk nedeniyle yıkıldı ve bunun sonucunda 600 bin metreküplük atık kaydı ve 17 kişinin ölümüne neden oldu.

Rusya’nın Gornozavodsk bölgesinde çalışan bir kömür madenin atık barajında 2018 yılında meydana gelen kayma sebebiyle çok geniş bir alanda çevre felaketine sebep olmuştu. 2022 yılında da Rusya’nın bir başka kömür ocağında hayalen meydana gelmişti.

5 Kasım 2015’te Brezilya’daki Samarco demir cevheri atık havuzu, barajın sıvılaşmasını tetikleyen küçük bir deprem nedeniyle çöktü. Yaklaşık 32 milyon metreküp atık fışkırdı. Nehrin aşağısındaki köylerdeki 158 evi sular altında bıraktı, en az 17 kişi öldü ve Atlantik Okyanusu’na akan nehri kirletti.

Myanmar’da 2019 yılında renkli kuvars madeninde meydana gelen şev kaymasında ise 100 kişiden fazla işçi hayatını kaybetmişti.

25 Ocak 2019’da, Brezilya’daki Minas Gerais Cérrego do Feijío Vale’nin yıllardır yüksek su seviyesinde çalışan demir cevheri atık barajında, baraj eğiminin dengesizliği nedeniyle anlık bir baraj patlaması yaşandı ve 325 kişi hayatını kaybetti.

Milyonlarca metreküp atık 650 km’lik Rio nehrini kirletti. Bu son kaza, tüm zamanların en feci maden barajı kazası olarak kabul ediliyor.

Türkiye’de ise şimdiye kadar sadece 2011 yılında Kütahya-Gümüşköy’deki Eti Gümüş tesisinin siyanür atık havuzunda baraj seti kayması gerçekleşmiştir. Kazada herhangi bir kişi etkilenmedi. Fakat atık havuzundan sızan siyanürlü atık su çevreyi kirlettiği konusu gündeme yoğun bir şekilde gelmişti.

Yukarıda vermiş olduğum birçok maden ocağında meydana gelen şev kayması veya maden atık sahası kazaları şimdiye kadar gerçekleşenlerin çok az kısmını göstermektedir.

Sonraki yazımda, 1947-2021 yılları arasında Dünya’da meydan agelmiş maden atık sahalarının istatistiklerini ve neden yıkıldıklarından bahsedeceğim (devam edecek…).