Peki! Çorum’da deprem olasılığı nedir? Çorum’u tehdit eden faylar var mı? Çorum’un zemin özellikleri nedir? Depreme karşı yapı stoku nedir? Bu sorulara cevap arayalım.
Türkiye’nin en riskli deprem kuşağı olan Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ), Çorum merkez de dâhil olmak üzere, kuzeyinde bulunan Kargı, Osmancık, Laçin, Dodurga, Oğuzlar ve İskilip gibi birçok ilçesini de tehdit emektedir.
Türkiye’de en aktif ve en uzun fay olan KAFZ Çorum’a kuş uçuşu 40-50 km uzaklıktadır. KAFZ üzerinde tarihsel olarak son yüzyıl içerisinde bile birçok deprem gerçekleşmiştir. KAFZ’a bağlı tali fayları üzerinde Osmancık ve Gümüşhacıköy hattında örneğin Laçin gibi daha yakın bölgelerde sık sık depremler olduğunu da bilmekteyiz.
Avrupa Birliği tarafından kurulmuş olan Avrupa Deprem Tehlikesi ve Risk Tesisleri (EFEHR) kurumu, deprem açısından gelecekte muhtemel risk teşkil eden alanların güncel şiddet indeks haritasını web sayfasından (http://www.efehr.org/Earthquake-risk/What-is-earthquake-risk/) sizde görebilirsiniz. EFEHR deprem risk şiddet indeksini belirlerken, hem bölgedeki var olan fayların özelliklerine ve daha önce uzun süre (bir kaç yüz yıl içerisinde) deprem gerçekleşmemiş olan bölgelere göre hem de nüfus yoğunluğuna göre modelleme yapmaktadır. Türkiye için verilen haritada, Çorum bölgesi özellinde deprem sonrasında oluşacak yüksek risk indeksi altında olabileceği gösterilmiştir.
EFEHR’nin deprem risk haritasına göre KAFZ üzerinde bazı bölgelerin mavi renkli olmasının (orta ve düşük şiddetli deprem riski) sebebi daha önce buralarda yüksek büyüklülükte deprem olmasındandır. Örneğin; Çorum’un kuzey-doğusunda 1942 yılında gerçekleşen Erbaa depremi ve Çorum’un kuzey-batısında 1943 yılında Tosya ve 1944 yılında gerçekleşen Gerede depremleri. Bu depremler sonrasında bölgede enerji boşalması sebebiyle rahatlama olmuş ve sonuçta deprem açısından orta ve düşük şiddet indeksli deprem bölgesi haline gelmiştir.
Çorum havzasını kuzey ve doğudan sınırlayan temel ve örtü kayalarına ait birimlerde doğu-batı ve kuzeydoğu-güneybatı yönde uzanan tektonik hatlar ve havzaların geliştiği gözlenir.
Tokat-Almus’dan Çorum-Laçin’e uzanan Merzifon-Esençay fay hattı üzerinde 1794 yılında 6.7 ve 1942 yılında 5.9 büyüklüğünde depremler olmuş ve tekrar 6.8 civarı deprem üretme ihtimalide vardır. Hamamözü-Laçin-Seydim fay hattı da orta ölçekte deprem üretme potansiyeli vardır.
Ayrıca, Amasya’dan başlamak üzere Çorum’un güneyinden Ortaköy ve Boğazkale’ye uzanan ve aktif olduğunu bildiğimiz Ezinepazar ve devamı olan Sungurlu fayları da mevcuttur. Özellikle Sungurlu fayı tehlike yaratabilecek özelliktedir.
Afet İşleri Genel Müdürlüğünden Ramazan Demirtaş’ın 1998 yılında yayımlamış olduğu “14 Ağustos 1996 Salhançayı (Çorum-Amasya) depremi” başlıklı makalesinde verdiği haritada Çorum ve bölgesindeki aktif olan faylar gözükmektedir.
Aktif olduğunu bildiğimiz Salhançayı fayı, Merzifon (Sarıbuğday) ovasından 45 km boyunca Çorum-Sıklık’a kadar uzanmaktadır. 1996’da Salhançayı fayı üzerinde 5.4 ile 5.2 büyüklüğünde iki deprem yaşanmıştı. Salhançayı fay’ına paralel ve altından geçen 45 kilometre uzunluğunda bir diğer fay hattı ise Mecitözü fay’ıdır. Bu faylar 6-6.5 büyüklüğü üzerinde deprem üretme potansiyeli de vardır.
Çomar barajından Tavuklu’ya kadar uzanan bir kaç fay da bulunmaktadır. Baraj eksenin güneyinde, eğim atımlı doğu-batı uzanımlı küçük bir fay, yöredeki sıcak suların çıkmasını sağladığı düşünülen eğim atımlı kuzeydoğu-güneybatı gidişli bir fay ve bu iki fayı kestiği düşünülen eğim atımlı kuzeybatı-güneydoğu gidişli bir başka fay, kuzeybatısında eğim atımlı kuzeydoğu-güneybatı gidişli bir fay bulunmaktadır. Nitekim bu faylar sonucu ortaya çıkan sıcak su kaynağından yaralanmak için Armina (eski adı Penez) Otel yapılmıştır.
Bunların yanı sıra, Melikgazi Bağları mevkii civarında eğim atımlı doğu-batı uzanımlı bir fay ve bu fayı kesen doğrultu atımlı yaklaşık kuzey-güney ve kuzeybatı-güneydoğu uzanımlı iki fay gözlenmiştir.
Bu fayların daha detaylı araştırılıp fayların aktivitesini ve yeni fayların olup olmadığının da belirlenmesi gerekir. Bu fayların oluşturacağı deprem büyüklüğü “orta” olsa da (5-6 büyüklüğünde) deprem merkez üssünün Çorum merkeze yakın olması nedeniyle etkisi yüksek olacaktır.
Kahramanmaraş’ta saat 13:25’te gerçekleşen 2. deprem’in merkez üssünün Çorum’a olan uzaklığı yaklaşık 300 km’dir. Bu kadar uzak mesafeye rağmen Çorumlular tarafından depremi korku ile hissetmesi ve sokaklara çıktığını da biliyoruz. Hala bir kısım vatandaşımız haklı olarak evlerine girmeyip Belediyenin sosyal tesislerinde zaman geçiriyor. Ayrıca, Çorum merkeze olan 50 km’lik Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) ve 30 km uzaklıktaki Esençay fayı ile Çorum merkezinden geçen Salhançayı ve Mecitözü faylarının üreteceği depremlerden tedirgin olmamak mümkün değil.
Çorum, gerek sahip olduğu jeolojik formasyonları gerekse de fay hatlarına yakınlığı nedeniyle sismik hareketlilikten etkilenen bir yerleşim merkezidir. Bu nedenle Çorum deprem bakımından riskli bir alanda yer almaktadır. (devam edecek)
